Hoe een pastille een echt mannetje werd

En zo geschiedde. Huisontwerper Jan Wiegman die in zijn vrije tijd het liefst tekeningen maakte voor kinderboeken, moest op het matje komen bij de directeur van de Droste Cacaofabriek in Haarlem, aan het Spaarne. Hij had een paar maanden geleden vanuit zijn huis in Heemstede een ontwerpje ingeleverd. Een pastille met armpjes, beentjes en een hoofdje dat het midden hield tussen een pierrot en mijnheer Prikkebeen.

Prachtig, prachtig, maar wat vindt men ervan?
,,Ik ben enthousiast, maar nog niet wild-enthousiast, begrijp je dat Jan?'' vroeg de directeur. ,,Kijk, op papier vind ik het prima. Met wat paashazen erbij of een kerstboom kan ik heel leuke reacties verwachten op advertenties in de krant. Maar wat ik in Amerika gezien heb, dat is de 'shit' ouwe! Kun je je voorstellen dat de skyline van Haarlem bepaald wordt door een metershoog vuurfiguurtje? In Amsterdam moeten ze bij wijze van spreken al zien wie wij zijn en wat we doen. Dus, ik stel voor dat je je kroontjespen aan de wilgen hangt en mij een schetsje aanlevert in vetkrijt. Ik hang het ding aan de overkant bij Carpetland op en als ik het dan nog vanachter mijn bureau als een olijk pastille-ventje kan herkennen, dan gaan we daarmee aan de slag. Hebben we een deal?''
Jan stamelde wat en droop af. Zijn dagen als huisontwerper waren geteld. Zoals het een goede katholieke zoon van een hoofdonderwijzer betaamt, legde hij zich vooral toe op het illustreren van kinderboeken. Bovendien voelde hij zich nogal in zijn wiek geschoten door de opmerkingen van Droste jr. Want, wie was deze marketinghond in spé dan wel helemaal? Had hij geen greintje respect voor het feit dat zijn ouders bekende schilders waren van de Bergense School? Was hij dan glad vergeten dat nota bene de overbekende Jan Sluijters hem overal introduceerde als de beste jonge vormgever en illustrator van zijn tijd? Wat had Droste jr. eigenlijk beleefd daar in het verre Amerika? Waarom moest opeens alles anders?

Van kubisme en nieuwe zakelijkheid
,,Leer vooral groot te denken en groots te presteren'', moet Droste jr. tegen Wiegman hebben geblaft. Maar ja, Wiegman kon niet op tegen de bereisde en belezen Droste-directeur. De art-deco en jugendstil waren helemaal niet doorgedrongen tot Heemstede. De Chinese en Japanse invloeden evenmin. En om nu te zeggen dat hij de nieuwbakken bouwwerkjes van Han van Loghem echt waanzinnig goed vond, nou nee. Niet bepaald. Die krengen hadden al vocht- en tochtproblemen bij de oplevering. Dan kun je als architect alle opschmuck en ornamentjes weglaten, het wordt pijnlijk duidelijk dat je in een lelijke rechttoe-rechtaan doos woont die de naam 'huis' niet waardig is. Wiegman wist dat ze daar in Amsterdam met hun betondorp heel anders over dachten. En stiekem hoopte hij dat het kubisme en de Nieuwe Zakelijkheid slechts grillen waren die wel weer zouden overwaaien.

Cassandre
En overwaaien deed het. Vooral naar Amerika, naar België, Frankrijk en Spanje. Iedereen leek op zijn manier bezig om de natuurlijke vormen zo te modelleren dat er positieve aandacht kwam voor de eenvoud en de constructie. De klare lijn deed zijn intrede en een van de eerste personen die dat heel goed snapte was Alphonse Cassandre in Parijs. De man was van boerenkomaf. Geboren in Kharkow in de Oekraïne als Alphonse Mouron beproefde hij zijn geluk in Parijs als vormgever en kunstenaar die met zowel de art-deco als de Franse stripcultuur in aanraking kwam. De kunst van het weglaten zag hij als een goed argument waarmee hij reclame- en marketinggevoelige opdrachtgevers wist te overtuigen. Ook hij had Georges Claude's uitvinding van het neon in presentaties in Parijs als kleine jongen al in de jaren '10 van de vorige eeuw gezien en speelde daar met zijn ontwerpen lustig op in.
Zijn werk werd steeds meer een idee van geabstraheerde en gestileerde poppetjes. Wat begon als een poster voor de Holland-Amerika-Lijn zou uitgroeien tot stripfiguurtjes voor Dubonnet, Gazelle, Van Nelle, een Yves Saint-Laurent-monogram en een gezellige dikkerd met een mutsje op voor Droste. Dick Bruna zou er vandaag de dag jaloers op wezen.

Drostemannetje
Alphonse Cassandre zei zijn kunstvrienden Léger en Satie gedag en ging geheel verzorgd op een aanbod van Wagon-Lits, waarvoor hij de huisstijl verzorgd had, in. Met de trein wilde hij naar Nederland om eens te kijken en peilen hoe onze grote opdrachtgevers tegenover zijn Franse poppetjes stonden. In Tiel ving hij bot. Hij had zijn boerenhanden af te houden van Flipje. Piet Pelle van Gazelle dacht er net zo over. Maar, Droste jr. zag wel heil in een soortgelijk poppetje als van Peignot of Dubonnet.
Wat eerder in hetzelfde jaar reisde Johannes Th. Piek, directeur van het gerenommeerde Rotterdamse reclamebureau Nijgh & Van Ditmar, naar het atelier van Cassandre in Versailles om hem een exclusief contract voor Nederland voor te leggen. Naar verluid rekende Cassandre per ontwerp een dikke duizend gulden, wat nu zou neerkomen op ruim 20.000 euro per schets.
Het dikkige Drostemannetje was precies wat Droste jr. met zijn neonreclame voor ogen had. Dit was herkenbaar, gezellig, leuk, en het zette de juiste toon neer voor wat Droste wilde uitstralen. 

Stadsiconen
Wat Flipje is voor Tiel, het Amsterdammertje voor Amsterdam, de Eiffeltoren voor Parijs en de toren van Pisa voor Pisa, dat is het Drostemannetje voor Haarlem. Wie het mannetje langs het spoor aan het Spaarne zag, die wist dat hij thuis was. Nu, 85 jaar later zal het Drostemannetje weer 'shinen' in de tuin van het ABC Architectuurcentrum op Groot Heiligland 47 in Haarlem. Ontdek de wereld van de stadsiconen en het Drostemannetje. Van 21 december 2016 tot en met 28 februari 2017.