Een oorlogsverhaal dat niet vergeten mag worden.

Soms sta ik even stil bij het geluk dat ons in deze tijd ten deel valt. Vrede is immers geluk! Daar staan we niet altijd bij stil maar soms dwalen mijn gedachten af naar de tijd van weleer. Wij hebben nog steeds de drukkerij die in de oorlog zo´n belangrijke rol heeft gespeeld. Dan denk ik aan onze voorvaderen en hun medewerkers die zich boven zichzelf hebben uitgetild. Om die herinneringen levend te houden wil ik het verhaal van de gebeurtenissen in 40-45 optekenen.

Ik ben blij dat er elk jaar weer op 4 mei een dodenherdenking gehouden wordt, maar elk jaar weer krijg ik het enigszins benauwd rond deze herdenking. Waarom? Omdat ik me herinner hoe moedig de mensen uit ons dorp Oostzaan zich in die tijd weerden.  Waarin een klein dorp groot kan zijn. Dreiging alom, maar de Oostzaanse ondergrondse was onverschrokken, actief, voor de duvel niet bang en ook niet voor de Duitsers!

Een persoonlijke herinnering aan die jaren. De bevolking ging zwaar gebukt onder de knoet waarmee de Duitsers zeer nadrukkelijk zwaaiden en waarmee ze dood en verderf zaaiden. Ik was een jochie van zeven jaar. Ons gezin woonde in Zaandam aan de Prins Hendrikstraat. Op een kwade dag in 1944 bereikte huize Van Wijk het vreselijke bericht dat drukkerij Kleinman in Krommenie was overvallen en dat de Duitsers hadden ontdekt dat daar de Luistervink en Trouw werden gedrukt. Dit waren illegale kranten, in die tijd streng verboden door de overheerser. Het gevolg was dat de directeur, Kleinman en zijn medewerkers ruw werden meegenomen en zonder pardon werden gefusilleerd. Verbijstering, ontzetting, en ontsteltenis! Hoe vreselijk kun je het bedenken! Maar….. de kranten moesten doorgaan…. Dat was een uitgemaakte zaak, de volgende dag werden die kranten, Trouw en Luistervink, plus de illegale levensmiddelenbonnen voor de onderduikers in Oostzaan gedrukt, bij drukkerij Van Wijk toen nog aan de Kerkstraat .

We wisten allemaal welk risico mijn oom Jan, samen met oom Roel en de andere medewerkers liepen, maar zij twijfelden geen moment: met ware doodsverachting besloten zij de productie van deze kranten op zich te nemen. De ondergrondse nam de bescherming en beveiliging van de drukkerij serieus op zich. Er werden geheime besprekingen gevoerd, de jongens van de Knok Ploeg zouden zich onder de vloer van de drukkerij verstoppen, geweren in de aanslag, een kijkgaatje verschafte hun uitzicht op alles wat zich in de Kerkstraat afspeelde en ze waren tot op het bot alert op wat en wie er allemaal de drukkerij inliepen.  Wat hing daar niet allemaal vanaf!

Op een dag lag er per ongeluk een drukproef op kantoor. Dat was niet alleen slordig, maar ook levensgevaarlijk. Toen de postbode de post kwam brengen boog hij zich erover en zijn gezicht sprak boekdelen. Hier dreigde groot gevaar. ´s Avonds kreeg hij bezoek van een paar zwaarbewapende jongens van de binnenlandse strijdkrachten, die hem heel erg indringend duidelijk maakten dat ze die wapens zonder enige twijfel zouden gebruiken als hij ook maar één woord zou reppen hierover, tegen wie dan ook. Het mannetje kromp in elkaar en heeft nooit hierover gesproken.

Om te voorkomen dat het zou opvallen dat de drukkerij opeens zoveel méér stroom was gaan gebruiken, werd er op een stiekem uur een kabel aangelegd naar de electravoorziening van de Kerkbuurtschool pal achter de drukkerij om stroom af te tappen. De Duitsers zaten daar weliswaar ingekwartierd, maar dit was de enige mogellijkheid. Het lukte en het werkte ook nog. Soms werd er ´s nachts gedrukt, maar het geluid van draaiende persen in de nacht was niet gewenst, dat was verdacht,  dus moest de productie overdag worden gedaan tussen het gewone drukwerk door. Om dit op een goeie manier te kunnen doen, kwamen er elke avond een zetter en een opmaker van drukkerij Meijer uit Wormerveer naar de Kerstraat fietsen. Wat een courage moet dat hele team gehad hebben, om deze klus te klaren in de wetenschap dat dit hun leven kon kosten, elke dag weer. Dagen waarin de berichten over executies, razzia´s, oorlogsmisdaden niet van de lucht waren. Wij kunnen ons dit heden ten dage niet eens voorstellen.

Zodra de kranten klaar waren werden ze in een bakfiets van Simon de Wit geladen, de grootgrutter, en naar ons huis in Zaandam gebracht. Ook al zo´n gevaarlijke klus, maar ze kwamen altijd goed bij ons aan. De hele gang stond dan vol en daarna kwamen de bezorgers ze afhalen voor distributie en verzending door heel Noord Holland. Dat ze dát durfden, wat een heldhaftige optredens! Maar het gebeurde gewoon. Tot op die ene kwaaie dag. Iemand had verraden dat deze verzetsdaad ergens in de Prins Hendrikstraat moest plaatsvinden, een mededeling die de bezetter onmiddellijk omzette in een razzia-actie. Alle huizen werden doorzocht door talloze bewapende Duitse soldaten, die bereid waren om direct korte metten te maken met de boosdoeners.

Gelukkig werden mijn ouders gewaarschuwd voor dit dreigende onheil en kwamen er talloze buren aangesneld om met armen vol kranten naar de Ouwelfabriek van Pel te rennen en ze daar in de grote ovens te gooien. Ze waren net op tijd klaar met deze klus toen ons huis aan de beurt was om te doorzoeken. Hier was niets meer te vinden. Dat noemen we nu “door het oog van de naald gaan”.

Of het uit nijd was, dat zou ik niet weten, maar een paar dagen later gebeurde het dat ´s avonds acht mensen aan de Prins Hendrikkade werden opgesteld met een executieteam er tegenover en dat de roffels van de geweren ons door merg en been gingen. Acht  goeie mensen, onschuldig doodgeschoten, gewoon als represaille, ze hadden met onze kranten niets te maken, hoe pijnlijk was dat? Maar zo ging dat in die tijd. Het woord clementie kenden de Duitsers niet. Dat dit grof onrecht was, dat deerde hen niet. Dat deze dingen gebeurd zijn, raakt mij tot op de dag van vandaag nog steeds diep. Vandaar dat de tekst hier op dit monument mij zo uit het hart gegrepen is: Als Recht Tot Onrecht Wordt, Dan Is Verzet Tot Plicht.