Samen op weg naar een Alledaags Utopia

“Mijn vriend fotograaf Hans Peter Föllmi en ik zaten op een mooie dag in 2014 op een terras en hij vertelde me dat zijn zoon ging studeren in Amsterdam. Huisvesting is daar een groot probleem en hij stelde voor om iets te bedenken voor het betaalbaar huisvesten van studenten. We zijn begonnen met een aantal containerketen, waar een groep van tien studenten in ging wonen, totdat duidelijk werd dat ze niet op die locatie mochten wonen. Een creatieve oplossing is dan om een woning te maken die nul infrastructuur nodig heeft en die je kunt verplaatsen. Daarmee was het idee voor Tiny TIM geboren.”

In dezelfde periode bleek dat er wereldwijd nog meer mensen met tiny houses bezig waren. Lachend vervolgt hij: “Je denkt dat je uniek bent, maar blijkbaar hing het in de lucht. Het heeft uiteindelijk alleen maar voordelen als er meerdere mensen mee bezig zijn. Door alle aandacht groeien je kansen.”

En dat die kansen er zijn blijkt wel uit de vele anekdotes die Jurgen vertelt. Als medeoprichter van architectenbureau FARO, werkt hij veel samen met anderen. Zijn filosofie is dan ook: bouwen voor mensen en met mensen. Door creatief te denken en samen te werken, kunnen mooie dingen ontstaan, zoals Tiny TIM. De ontwikkeling van Tiny TIM was een belangrijk en leerzaam experiment in het kleinschalig, mobiel en zelfvoorzienend wonen.

FARO architecten past de ervaring met Tiny TIM toe in andere projecten. Architectuur is volgens Jurgen dan ook niet los te zien van de omgeving waarin een gebouw wordt geplaatst. "De kunst is om het landschap te integreren in de gebouwen. Een mooi voorbeeld daarvan is een project van honderd woningen in Amersfoort. In iedere gevel is een nestkast geplaatst, dus in totaal zijn er honderd nestkasten voor verschillende vogels gemaakt, waarmee een stukje natuur en biodiversiteit is teruggebracht naar de stad.”

Trots is hij op het boek LANDSCHAPPELIJK WONEN dat hij met FARO heeft gemaakt. Het bevat vierendertig voorbeelden in en om de stad van landschappelijk wonen. “Dit boek is uit frustratie geboren en is een onderzoek om aan te tonen dat het echt mogelijk is om de natuur terug te brengen naar de mensen. De oorsprong van LANDSCHAPPELIJK WONEN ligt in het plan Berkenbos in het Drentse Zuidlaren. Dit was het allereerste woningbouwproject van FARO. Dankzij de bevlogen opdrachtgever Jaap Hollestelle kon FARO de traditionele verkaveling die met goedkope rijwoningen in het stedenbouwkundig plan was ingetekend, transformeren naar een plan waar privétuinen plaatsmaakten voor een collectief berkenbos en veranda’s.”

“Sociaal gezien gaat zo’n wijk ook anders werken. Kinderen spelen in de gezamenlijke tuin en als iemand een feestje heeft is er genoeg ruimte voor iedereen. Bewoners hebben altijd een vakantiegevoel. Als je een ruimte anders inricht is er zoveel mogelijk. We krijgen steeds meer een deeleconomie.”

In zijn werk probeert hij het zo goed mogelijk te doen, maar dilemma’s zijn onder andere politiek, beleid en budget.

“Je hebt altijd met geld te maken en ik geef wel geld uit van een ander. Een van de dilemma's is dat opdrachtgevers duurzaamheid en circulaire economie nog niet altijd als belangrijk onderdeel zien van een project. Om opdrachtgevers zoveel mogelijk mee te krijgen, neem ik ze letterlijk mee; namelijk op excursie naar plekken waar al op een slimme en schone manier wordt gebouwd. Met schoon bedoel ik niet alleen groen, maar ook echte schoonheid, dat een gebouw er mooi uitziet.”

Een goed voorbeeld is het landschappelijk wonen op Texel.

“Texel heeft grote ambities op het gebied van duurzaamheid en kampt met sociale woningbouwtekorten. Berekend is dat de krapte op de sociale huurwoningenmarkt tijdelijk is en dat de woningen die nu gerealiseerd worden over twintig jaar niet meer nodig zijn. Een oplossing is het ontwerpen van een landschap met verplaatsbare woningen met moestuinen en boerderijen (waardevolle toevoegingen voor een woongemeenschap), waarin wordt samengewoond met de natuur. Wanneer de woningen niet meer nodig zijn, kunnen ze verplaatst worden en een andere bestemming krijgen.”
“Architectuur en stedenbouw betekenen dat je iets toevoegt aan een landschap en energie en materialen gebruikt. We proberen altijd iets goeds terug te doen. Denk aan het herbestemmen van gebouwen, de juiste keuzes in materiaalsoorten en slimme oplossingen voor energie- en waterverbruik. We lopen daarbij weleens tegen belemmerende bestemmingsplannen aan.”

Hoe pakken jullie dat aan?

“Wij zoeken dan de ideale situatie voor alle betrokken partijen. We zijn mediators die draagvlak zoeken en partijen proberen te verbinden. Heeft een renovatie bijvoorbeeld invloed op een veranderde woon/werksituatie die door de buurt als bedreigend wordt ervaren, dan zoeken we naar de meerwaarde voor zowel de gemeente, de buurt als onze opdrachtgever.”

Enige tijd geleden kon zijn opportunistische mentaliteit rekenen op internationale aandacht. Jurgen had president Trump zijn idee gestuurd om de muur tussen de Verenigde Staten en Mexico te bouwen van zonnepanelen. “Als die muur er dan toch moet komen, dan maar op een duurzame manier waarmee je je investering in vijftien jaar kunt terug verdienen.”NOS op 3 besteedde een speciaal item aan Van der Ploeg en hij werd gebeld door Zuid-Amerikaanse media. Het kenmerkt zijn manier van denken over duurzaamheid en circulaire economie.

“Als je duurzaam wilt ondernemen, moet je in het verdienmodel de vervuiling indekken bij alles wat je doet. Ik geloof in het principe van Groen Links voor een schone toekomst; arbeid laag belasten en consumptie hoog belasten. Dat dwingt mensen tot nadenken en duurzamere keuzes te maken. Zo kun je de economie beïnvloeden. Bij de discussies naar de aanloop van de verkiezingen miste ik het onderwerp klimaat. Discussies gaan vaak over de verkeerde dingen. Een mooie metafoor daarvoor is een uitspraak van Ruud Koornstra, Voorzitter Raad van Bestuur European Center for Climate Change Solutions; het schip is zinkend en we gaan over de huisregels discussiëren.”

“Je moet goed nadenken over het systeem van een economische cyclus en eigenlijk twee kanten op denken. Het kan in een economie heel lang goed gaan en dan opeens gaat het verschrikkelijk fout. Denk maar aan de bankencrisis. We wisten het, maar deden er niets aan. Willen we een toekomst hebben, dan moeten we inzetten op een schone economie en klimaatverandering tegengaan.”

De term duurzaam vindt hij een containerbegrip geworden. Hij spreekt liever over het belang van biodiversiteit en het belang van schoonheid voor mens en leefomgeving. “Duurzame energie en circulair gebruik van materialen zijn belangrijk, maar er is meer. Wanneer iets er mooi uitziet, dan hebben mensen de neiging om er zuinig mee om te gaan. Wat biodiversiteit betreft; wist je dat het aantal zoogdiersoorten afneemt en hoe zorgwekkend het is dat de bijenstand afneemt. Biodiversiteit is belangrijk voor ons ecosysteem en het is puur eigenbelang dat we daar rekening mee houden. We moeten natuur meer integreren in de stad.”

Voor de toekomst zijn er nog talloze projecten in het verschiet, waarin Jurgen en zijn collega’s hun ideeën en ambities kwijt kunnen.

“In eerste instantie zit er niemand op je te wachten. Maar doordat je iets voor elkaar hebt gekregen, is een belangrijke eerste stap gezet. De researchafdeling van FARO speelt hierin een belangrijke rol. Wij hebben ons spoor gevonden en werken aan een Alledaags Utopia, waarin de mens centraal staat. Waarom werken aan prestigieuze projecten als je nog zoveel liefde kunt stoppen in een kleine woonbuurt?”

Wat kunnen wij zelf doen om de verstening van de stad tegen te gaan?

“Je maakt al een groot verschil door de tegels uit je tuin halen en te vervangen door bomen en planten. Groen heeft zoveel positieve eigenschappen; het ontlast de riolen, zuivert de lucht, filtert geluid, trekt vlinders en bijen aan en biedt een nestelplek voor vogels.”