Voltooid verleden: het verhaal van mijn oom IJsbrand en tante Petronella

Haarlem 1896-1906

IJsbrand komt van Velsen, daar waar ze bezig zijn met de aanleg van het Noordzeekanaal. IJs was het hulpje in de slagerij van zijn vader. Maar wanneer vader doodgaat, verkoopt moeder de handel en zit IJs zonder werk. Hij komt in ‘De Meer’ terecht. Er is werk genoeg in de polder. Maar graven en spitten ziet hij niet zitten. Ruwe taal van polderjongens, slechte hygiëne en enge ziekten.

Het wordt de landbouw. Als boerenknecht leert IJs koeien melken, varkens voeren en in de herfst hooien. Op een mooie dag in de lente komt Pietje het erf oplopen, aan haar hand bengelt een melkbus. Ze vraag een kan melk voor haar zieke vader. Hoewel boeren als erg zuinig te boek staan: Pietje mag driemaal per week gratis een kan melk halen voor haar zieke vader.

Pietje is de oudste dochter van een gezin met drie broers en een zus. Vader is een ziekelijke boerenknecht, moeder werkt als baker: verzorgster van een pasgeboren kind en de moeder. Dat is vanzelf zo gekomen omdat ze moedermelk overhad toen haar oudste Petronella, onze Pietje, geboren wordt en dat is zo gebleven na de geboorten van al haar kinderen. Mijn opoe bakerde bij de rijke boerenvrouwen in de Haarlemmermeer.

Voor mijn jonge lezers: vroeger, lang geleden, werd een pasgeboren baby strak in doeken gewikkeld. Daar komt het woord ‘baker’ vandaan.  Als de baker dan ook nog beschikt over echte moedermelk was haar kostje gekocht. Bakeren heeft ze gedaan tot ze ‘opgedroogd’ is. Nou ja, nog één keer in 1931 toen ik, haar laatste kleinkind, wordt geboren. Volgens mijn moeder ben ik maar twee dagen in ‘de doeken gewikkeld’ geweest, tegen de wil van opoe heeft ze mij bevrijdt. Daarna hanteerde mijn opoe de petroleumkar: handkar met een grote bus petroleum en voorzien van een kraantje, en ventte petroleum door het dorp.

Pietje doet de gehele huishouding, nogal arbeidsintensief in die jaren. Voor school was geen tijd. Van zus kan ze weinig verwachten: een zwak meisje. Soms als vader een goeie dag heeft leert hij haar rekenen omdat hij vindt dat ze dat nodig heeft in haar leven, hij tekent voor haar het alfabet van A-Z om later te leren lezen.

En daar is ineens IJs. Die dag zal ze nooit vergeten. Langzaam maar zeker groeit de vriendschap. IJs mag ‘thuiskomen.’ Ze hebben verkering.

IJs gaat in de bouw werken. Hij verhuist naar Haarlem en vindt een kosthuis in de Kamperstraat.

Pietje is druk met haar uitzet. Je kunt het geloven of niet, alles naaide ze met de hand: Lakens, slopen, die ook gezoomd moesten worden en zelfs voor de aanstaande bruiloft naait ze met de hand het overhemd voor IJs. Eenvoudig maar netjes wordt het trouwmantelpakje, heeft moeder gescoord bij één van de boerinnen, op maat vermaakt, met de hand!

De grote dag nadert.

2 September 1896 is het huwelijk voltrokken tussen

IJSBRAND VAN ZONEN

EN

PETRONELLA BOELLAARD.

En als klap op de vuurpijl bericht de Haarlemse courant op 23 Maart 1898:

Bij koninklijk besluit is benoemd tot conciërge-boekbinder-en bediende bij ’s Rijksarchief in Noord-Holland te Haarlem: IJSBRAND VAN ZONEN.